Wanneer je op een zonnige dag door het stadscentrum loopt en om je heen kijkt ontkom je er bijna niet aan… Denk bijvoorbeeld aan mensen met een biertje op het terras of advertenties waarop een likeurtje levensgroot staat afgebeeld. Al deze alcohol-gerelateerde zogenoemde ‘cues’ worden in onderzoek geassocieerd met het zin krijgen in – en uiteindelijk nuttigen van – meer alcohol. Vandaar de stelling “zien drinken, doet drinken”. Dit sluit aan bij de cue-reactivity theory1 , die stelt dat een hogere mate waarin men in het dagelijks leven blootgesteld wordt aan middelen-gerelateerde stimuli, het daadwerkelijk gebruik van middelen uitlokken.
Wanneer het om alcoholgebruik onder de jeugd gaat, werkt dit hetzelfde. Dit blijkt bijvoorbeeld uit studies die aangeven dat meer alcoholgebruik in de omgeving van jongeren resulteert in eerder alcoholgebruik bij de jongeren zelf en een grotere kans op overmatig alcoholgebruik later in de adolescentie. Onlangs is er vanuit het Trimbos-instituut een literatuuroverzicht uitgekomen, getiteld “Zien drinken, doet drinken”. Er wordt besproken welke invloeden belangrijk zijn als het gaat om blootstelling aan alcoholgebruik2, waarbij ouders, vrienden, en media als belangrijkste factoren onderscheiden worden. Daarnaast wordt er gereflecteerd hoe een grotere blootstelling aan andermans drinkgedrag/alcohol-gerelateerde cues ertoe leidt dat jongeren zelf eerder en meer gaan drinken.
Kinderen van ouders die drinken lopen een grotere kans om op jongere leeftijd te gaan drinken3. Wanneer ouders veel drinken, ontwikkelen kinderen doorgaans positieve verwachtingen over alcoholgebruik. Deze positieve verwachtingen over de effecten van alcohol verhogen de kans om later zelf eerder en meer te drinken4. Recent onderzoek wijst uit dat het alcoholgebruik van ouders ook al invloed heeft op jonge kinderen; kinderen vanaf twee jaar oud bleken meer te weten over alcohol wanneer ouders meer dronken.
Jongeren die hun leeftijdsgenoten zien drinken lopen ook meer kans om zelf eerder (en meer) te gaan drinken5. Jongeren zoeken vrienden die grotendeels overeenkomen wat betreft eigen gedrag en opvattingen (selectie) en passen hun gedrag vervolgens ook aan de vriendengroep (beïnvloeding). Deze processen leiden ertoe dat drinkgedrag overeenkomt in vriendengroepen. Een relatief nieuwe bron van blootstelling aan alcohol-gerelateerde cues door vrienden betreft de social media, door bijvoorbeeld alcohol-gerelateerde beelden en berichten.
Blootstelling aan alcoholreclame hangt samen met een grotere kans op alcoholgebruik6. Dit is zowel het geval voor reclame via traditionele kanalen (advertenties op TV), als voor digitale kanalen (advertenties op internet en social media). Het thema van de marketingboodschap blijkt een belangrijke voorspeller, waarbij ‘feest’ de sterkste positieve associatie met alcoholgebruik heeft. Ook niet-commerciële beelden van alcohol (alcoholgebruik in films) hangen samen met alcoholgebruik onder jongeren.
Op basis van de literatuur kan geconcludeerd worden dat een sterkere blootstelling aan alcohol-gerelateerd gedrag en advertenties ertoe leiden dat jongeren zelf een grotere kans hebben om zelf te gaan drinken. De vraag “wat kunnen we nu eigenlijk met deze informatie?” is begrijpelijk bij het lezen van dit artikel. Dit overzicht van de literatuur geeft inzicht in de processen die ertoe leiden dat jongeren (ook nog vandaag de dag) beginnen te experimenteren met alcohol en waarom ze later meer gaan drinken. Deze informatie kan vervolgens bijvoorbeeld gebruikt worden door gezondheidsprofessionals en beleidsmakers om te zorgen dat bepaalde preventieboodschappen uit verschillende campagnes (zoals Nix18) verder worden aangescherpt.
Deze blog werd geschreven door Koen Smit (Trimbos Instituut/ Radboud Universiteit) voor RAD-blog, het blog over roken, alcohol, drugs en dieet.
Referenties
- Babor TF, Robaina K, Noel JK, Ritson EB. Vulnerability to alcohol-related problems: a policy brief with implications for the regulation of alcohol marketing. Addiction. 2017;112:94–101.
- Smit K, Monshouwer K, Van Leeuwen L. Trimbos-instituut | Zien drinken doet drinken? [Internet]. Utrecht; 2018 [cited 2018 Jul 31]. Available from: https://www.trimbos.nl/producten-en-diensten/webwinkel/product/pm0299-zien-drinken-doet-drinken
- Rossow I, Keating P, Felix L, Mccambridge J. Does parental drinking influence children’s drinking? A systematic review of prospective cohort studies. Addiction. 2016;111(2):204–17.
- Smit K, Voogt C, Hiemstra M, Kleinjan M, Otten R, Kuntsche E. Development of alcohol expectancies and early alcohol use in children and adolescents: A systematic review. Clin Psychol Rev [Internet]. 2018 Feb [cited 2018 Feb 7];60. Available from: http://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S027273581730301X
- Leung RK, Toumbourou JW, Hemphill SA. The effect of peer influence and selection processes on adolescent alcohol use: a systematic review of longitudinal studies. Health Psychol Rev [Internet]. 2014 Oct 2 [cited 2017 Aug 8];8(4):426–57. Available from: http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/17437199.2011.587961
- Smith LA, Foxcroft DR. The effect of alcohol advertising, marketing and portrayal on drinking behaviour in young people: Systematic review of prospective cohort studies. BMC Public Health. 2009;9:1–11.