In ben geboren in 1981, dus mijn vroege jeugd speelde zich grotendeels af tijdens de jaren 80. Ik was een groot fan van Michael Jackson, Madonna en The Bangles, mijn lievelingstekenfilms waren Seabert en Ducktales en ik keek ook graag naar Achterwerk in de Kast. In de afgelopen 35 jaar is er echter een hoop veranderd en niet alleen wat mijn muziek- en tekenfilmsmaak betreft.
In 1980 rookte ongeveer 50% van de Nederlandse mannen en zo’n 35% van de Nederlandse vrouwen.1 Als mijn ouders vroeger een feestje gaven, dan stond de woonkamer blauw van de rook. Ik weet nog goed dat aan het eind van zo’n feestje mijn ogen prikten en traanden van de vele rook. Binnen in huis roken was in die tijd heel gewoon en de huizen waar je niet binnen mocht roken, dat leken de uitzonderingen. Gelukkig is dit tegenwoordig anders en mag er in de meeste huishoudens niet meer binnen gerookt worden. In 2014 gaf bijna een op de vijf ouders met kinderen van 18 jaar of jonger (19%) aan, dat er wel eens in huis werd gerookt.2 Hoewel nog steeds hoog, is het percentage kinderen wat meerookt de laatste jaren behoorlijk gedaald.2
Er is dus tussen 1981 en nu al veel veranderd op het gebied van roken. Niet alleen nam het roken binnenshuis in het bijzijn van kinderen af. Ook het aantal rokers is afgenomen van ongeveer 1 op de 2 bij mannen en 1 op de 3 bij vrouwen in 1980, naar iets minder dan 1 op de 4 bij beide geslachten in 2014.1 Deze daling kan waarschijnlijk deels toegeschreven worden aan een aantal belangrijke wetswijzigingen zoals de invoering van het rookverbod in openbare ruimten (1990), de invoering van het rookverbod op de werkplek (2003), en de invoering van de rookvrije horeca (2008). Deze wetswijzigingen gingen gepaard met grote massa mediale stopcampagnes. Waar eerder roken de norm leek te zijn, is in de loop der jaren niet-roken steeds meer de norm geworden.
De grote vraag is nu of de daling in het aantal rokers ook de komende jaren door zal zetten. Wordt 1 op de 4 misschien straks 1 op de 10? Zal de roker op den duur nog wel bestaan? Ik denk niet dat het zo’n vaart zal lopen en daar zijn meerdere redenen voor.
Ondanks dat het roken afneemt, zijn er nog steeds bepaalde groepen waar het percentage rokers hoger ligt dan 1 op de 4. Bijvoorbeeld onder mensen met een lager opleidingsniveau, waar het aantal rokers ligt op 1 op de 3.1 Of mensen met een psychische stoornis, waar het aantal rokers 2 tot 4 keer hoger ligt dan in de algemene bevolking.3 Stoppen met roken lijkt moeilijker voor deze groepen. Vaak hebben ze meerdere mensen in hun omgeving die roken, wat stoppen moeilijker maakt. Ook is er vaak sprake van een sterkere verslaving of afhankelijkheid waardoor stoppogingen vaker mislukken. Maar een andere reden dat er moeilijker gestopt wordt kan ook zijn dat er voor deze groepen op dit moment nog te weinig goede en passende ondersteuning is om succesvol te stoppen-met-roken. Tijdens de behandeling van psychiatrische aandoeningen is maar beperkt aandacht voor tabaksverslaving en hoewel rokers met een lager opleidingsniveau even vaak gebruik lijken te maken van stopondersteuning en even vaak stoppogingen doen, zijn hun stoppogingen minder succesvol. Ze lijken dus minder baat te hebben bij het huidige aanbod. Een beter aanbod en een betere inzet van stoppen-met-roken hulp lijkt dus nodig, gezien de huidige aanpak op het gebied van stoppen met roken in ieder geval tot nu toe niet heeft kunnen zorgen voor het verdwijnen van verschillen in roken tussen de opleidingsniveaus. Wat in ieder geval niet zal helpen is dat, ondanks dat stoppen-met-roken ondersteuning in het basispakket is opgenomen, bij verschillende zorgverzekeraars de stopondersteuning pas echt gratis is wanneer het eigen risico is verbruikt. Dit zou vooral voor rokers met een kleinere portemonnee een barrière kunnen zijn om gebruik te maken van effectieve hulp. Zolang stoppen-met-roken ondersteuning niet beter aansluit bij groepen waar roken vaker voorkomt en zolang de hulp niet voor iedereen volledig gratis is, zie ik de roker voorlopig nog niet verdwijnen.
Deze blog werd geschreven door Marloes Kleinjan, Trimbos Instituut
- Verdurmen, J., Monshouwer, K., & Laar, M. van. Factsheet Continu Onderzoek Rookgewoonten 2014. Utrecht: Trimbos-instituut, April 2015.
- Ter Weijde, W., Croes, E., Verdurmen, J., & Monshouwer, K. Factsheet Meeroken. Utrecht: Trimbos-instituut, Februari 2015.
- Blankers M, Buisman R, Weijde W ter, Laar M van. Rookbeleid in de GGZ. Een verkenning van beleid en praktijk tijdens verblijf in geïntegreerde GGZ-instellingen, verslavingszorginstellingen en RIBW’s. Utrecht: Trimbos- instituut, Juni 2015.