Author: admin

Afgelopen weekend belandden zeven jongeren uit een studentenhuis in Nijmegen in het ziekenhuis als gevolg van een ‘slechte trip’ na het gebruik van een roze pil met Tesla-logo¹. Zou dit ook gebeurd zijn als deze studenten niet opgehokt zaten door de avondklok? Studentenblad Vox uitte vorige maand haar zorgen over een kleine groep van recreatieve drugsgebruikende studenten die tijdens de coronacrisis meer drugs is gaan gebruiken². Hoe is het drugsgebruik bij jongvolwassenen veranderd ten tijde van de coronacrisis? 

Door de coronamaatregelen staat onze mentale gezondheid onder druk. Discotheken en kroegen zijn al tijden gesloten en ook de festivals gaan aan onze neus voorbij. Tel daarbij op dat er weinig mogelijkheden zijn om samen te eten, te sporten of een borrel te drinken en je kunt je voorstellen dat jongvolwassenen zich geïsoleerd of eenzaam voelen. Amerikaans onderzoek tijdens de eerste lockdown (april – mei 2020) wees uit dat 1008 ondervraagde jongvolwassenen in grote mate last hadden van eenzaamheid (49%), depressieve symptomen (80%) en/of angstsymptomen (61%)³. Een belangrijke bevinding van de auteurs was dat een grotere mate van eenzaamheid samenhing met meer depressieve en angstsymptomen. Daarnaast ging een grotere mate van angstsymptomen gepaard met problematischer gebruik van drugs.

Ook in Nederland werd grootschalig onderzoek gedaan naar veranderingen in middelengebruik door de coronacrisis. Het Trimbos Instituut publiceerde twee factsheets over onder andere het drugsgebruik tijdens de eerste lockdown (maart – mei 2020)⁴ en tijdens de eerste versoepelingen (juni – september 2020)⁵. Er werden zowel toe- als afnames gevonden in drugsgebruik, met daarbij verschillen tussen middelen en in locatie van gebruik. Als er een verandering plaatsvond in de frequentie en/of hoeveelheid van recreatief drugsgebruik tijdens de eerste lockdown⁴, dan was dit veelal:
– Meer en/of vaker gebruik van bewustzijnsveranderende middelen zoals cannabis, 2-CB en truffels
– Minder en/of minder vaak gebruik van stimulerende middelen zoals cocaïne, ecstasy en amfetamine

Tijdens de eerste versoepelingen werden met name amfetamine, cocaïne en cannabis vaker (+40%) gebruikt⁵. De meestgenoemde redenen om vaker of meer drugs te gebruiken waren verveling (71%), niet uit (kunnen) gaan (54%) en/of nieuwsgierig naar nieuwe ervaringen (30%)⁴. Redenen om juist minder vaak of minder veel drugs te gebruiken waren met name niet uit (kunnen) gaan (80%), vrienden niet of minder zien (74%) en fysieke (26%) en/of mentale gezondheid (26%).

Bovenstaande onderzoeksresultaten geven een beeld van de verschuivingen in drugsgebruik onder jongvolwassenen tijdens de eerste lockdown en de eerste versoepelingen. Gezien de strengere maatregelen en langere duur van de tweede lockdown is het mogelijk dat het drugsgebruik onder jongvolwassenen verder of anders is verschoven. Hoewel de coronacrisis enerzijds zorgt voor een afname in sociale situaties waarin jongvolwassenen doorgaans starten met drugsgebruik, waarschuwen onderzoekers anderzijds voor een verhoogde aanwezigheid van risicofactoren voor verslaving⁶. Op de lange termijn kunnen stress, sociale isolatie en verveling ten gevolge van de coronacrisis bijdragen aan het ontwikkelen van een verslaving.

Helaas is de vraag of de zeven Nijmeegse jongeren ook in het ziekenhuis waren beland als we geen coronamaatregelen hadden niet eenvoudig te beantwoorden. Maar als er geen avondklok was geweest en deze jongeren weer uit konden gaan zoals voorheen, dan hadden ze misschien geen drugs genomen of waren ze zo slim geweest om de drug vooraf te laten testen bij een van de drugstestservices van het Trimbos Instituut. Hier kun je gratis en anoniem drugs laten testen, zie www.drugs-test.nl.

Deze blog werd geschreven door Pauline Geuijen (Radboudumc) voor RAD-blog, het blog over roken, alcohol, drugs en dieet. 

Referenties

1. Van Wijngaarden, L. (10 april 2021). Zeven jongeren naar ziekenhuis na slechte trip door drugs: ‘Ze leken compleet te flippen’, in: Gelderlander. Geraadpleegd via https://www.gelderlander.nl/nijmegen/zeven-jongeren-naar-ziekenhuis-na-slechte-trip-door-drugs-ze-leken-compleet-te-flippen~a9b35c1b/
2. Noij, M., & Van Pelt, S. (3 maart 2021). Studenten nemen minder drugs en drank tijdens corona, maar ‘zorgelijke’ subgroep gebruikt meer, in: Vox Magazine. Geraadpleegd via https://www.voxweb.nl/nieuws/studenten-nemen-minder-drugs-en-drank-tijdens-corona-maar-zorgelijke-subgroep-gebruikt-meer
3. Horigian, V.E., Schmidt, R.D., & Feaster, D.J. (2021). Loneliness, Mental Health, and Substance Use among US Young Adults during COVID-19. Journal of Psychoactive Drugs, 53, 1-9. doi: 10.1080/02791072.2020
4. Van Miltenburg, C.J.A., Van Laar, M.W., & Van Beek, R. (2020). Factsheet: De impact van COVID-19 en de coronamaatregelen op alcohol-, tabak- en drugsgebruik onder uitgaanders. Trimbos-instituut.
5. Van Beek, R. J. J., van Miltenburg, C. J. A., Blankers, M., & Van Laar, M. (2021). Factsheet: Uitgaansgedrag en middelengebruik tijdens de coronapandemie. Trimbos-instituut.
6. Sarvey, D., & Welsh, J.W. (2021). Adolescent substance use: Challenges and opportunities related to COVID-19. Journal of Substance Abuse Treatment, 122, 108212. doi: 10.1016/j.jsat.2020.108212

Het “G(V)OED voor elkaar corona-onderzoek”
“De coronacrisis is extra zwaar voor pubers: ‘Ze mogen niks’” kopt het Parool op 6 mei 2020.¹ En inderdaad, de maatregelen die tijdens de coronacrisis worden genomen, hebben grote invloed op jongeren die zich in een unieke, zeer kritieke periode in hun ontwikkeling (lichamelijk, sociaal en mentaal) bevinden. Onder andere vanwege social distancing, het tijdelijk sluiten van de middelbare scholen en het inperken van de vrijetijdsbesteding kunnen essentiële ontwikkelingstaken (zoals het maken en behouden van vriendschappen²) beperkter tot uitvoer worden gebracht. Jongeren zijn als gevolg van de maatregelen meer aangewezen op de gezinssituatie en hebben minder mogelijkheden voor (offline) contact met hun leeftijdgenoten. De coronacrisis kan daarom ook wel gezien worden als een sociaal experiment. Het is echter nog onbekend wat de korte- en langere-termijn effecten zijn van dit “experiment” op het leven van jongeren en dat van hun ouders.

Het is cruciaal om te onderzoeken wat de invloed van de coronacrisis is op de dynamiek binnen sociale relaties, en hoe deze sociale dynamiek vervolgens het mentaal welbevinden (denk aan gevoelens van depressie, eenzaamheid en stress) van jongeren bepaalt. Meer specifiek is het van belang om te onderzoeken welke jongeren negatieve effecten ondervinden (door bijvoorbeeld stress thuis, een slechte relatie met ouders of veranderende relaties met vrienden), en welke jongeren juist positieve effecten ervaren (door bijvoorbeeld intensivering van de goede relatie met ouders of het beperken van problematisch contact met klasgenoten). In een nieuw onderzoek, genaamd het “G(V)OED voor elkaar corona-onderzoek”, gaan wij in kaart brengen wat de gevolgen van de coronacrisis zijn op de sociale relaties (met ouders en vrienden), en wat de impact hiervan is op het mentaal welbevinden van (kwetsbare) jongeren. Op deze manier biedt dit onderzoek belangrijk inzichten in of – èn hoe – sociale systemen betrokken kunnen worden in de preventie en verbetering van mentale problematiek bij jongeren (als gevolg van de coronacrisis).

Ons longitudinale “G(V)OED voor elkaar!” onderzoeksproject³, waarin wij de afgelopen jaren op drie momenten gegevens hebben verzameld over de sociale, mentale en fysieke ontwikkeling van jongeren en hun ouders, dient als de basis. De vierde en laatste onderzoeksmeting stond gepland voor het voorjaar van 2020, maar is uitgesteld vanwege de coronacrisis. Deze vierde onderzoeksmeting heeft daarom (online) plaatsgevonden in het najaar van 2020. Om meer inzicht te krijgen in de gevolgen van de coronacrisis breiden we het onderzoek uit met 3 online vragenlijstmetingen (onderzoeksmetingen 5, 6 en 7) in schooljaar ‘20/’21 bij jongeren en ouders. Ook zullen we een app-studie uitvoeren met verschillende korte metingen per dag gedurende een week bij een sub-groep jongeren en ouders. Zo combineren we onze gegevens van vóór de coronacrisis met gegevens tijdens en na de coronacrisis. Op dit moment worden gegevens verzamelend binnen de vijfde onderzoeksmeting.

Nieuwe deelnemers gezocht!
Wij zoeken nog nieuwe deelnemers: jongeren (in de leeftijd van 16 tot en met 18 jaar) en een ouder uit hetzelfde gezin die willen meedoen aan ons online vragenlijstonderzoek. Meedoen betekent dat jullie 3 keer ieder een online vragenlijst invullen (in maart/april, juni en september 2021). Dit kost ongeveer een half uur per vragenlijst. Jullie ontvangen allebei voor iedere (volledig) ingevulde vragenlijst een bol.com cadeaubon van 5 euro binnen een week na het invullen. Daarnaast krijgen jullie ieder 5 euro extra als jullie alle 3 de vragenlijsten van dit onderzoek invullen. Jullie kunnen persoon dus 20 euro verdienen met het invullen van de vragenlijsten. Dat is in totaal 40 euro!

Bij vragen over het “G(V)OED voor elkaar corona-onderzoek” kunt u contact opnemen met het onderzoeksteam via goedvoorelkaar@pwo.ru.nl of via 0631132112 (WhatsApp). Bezoek ook eens onze website www.ru.nl/goedvoorelkaar! Dit project wordt mogelijk gemaakt door ZonMw.

Deze blog werd geschreven door Nina van den Broek (Radboud Universiteit, promovenda en projectleider van het “G(V)OED voor elkaar corona-onderzoek”) voor RAD-blog, het blog over roken, alcohol, drugs en dieet.

Referenties:
1. Van der Beek, H. (2020) De coronacrisis is extra zwaar voor pubers: ‘Ze mogen niks’. Het Parool, Verkregen via https://www.parool.nl/nieuws/de-coronacrisis-is-extra-zwaar-voor-pubers-ze-mogen-niks~b7ba5fc4/.
2. Hartup, W. W (1996). The company they keep: Friendships and their developmental significance. Child Development, 67, 1–13.
3. Van den Broek, N., Larsen, J. K., Verhagen, M., Burk, W. J. & Vink, J. M. (2020). Is adolescents’ food intake associated with exposure to the food intake of their mothers and best friends? Nutrients, 12, 786.

Rokers met psychische aandoeningen gaven in eerder onderzoek aan dat ze beter om kunnen gaan met de symptomen van een psychische aandoening wanneer ze roken. Dit is opvallend, want het is bewezen dat stoppen met roken juist ook samenhangt met vermindering van de symptomen van psychische aandoeningen en de verbetering van algemeen welzijn. Bovendien is aangetoond dat depressieve rokers kunnen minderen of stoppen met roken zonder dat daarbij de symptomen van hun depressie verergeren. Het komt echter niet vaak voor dat zorgprofessionals medicatie of gedragsstrategieën gebruiken om het stoppen met roken te stimuleren bij patiënten met psychische aandoeningen, waardoor roken onder mensen met een psychische aandoening door sommigen beschouwd wordt als een “verwaarloosde epidemie”.

KERN
Deze studie onderzocht de unieke rol die mentale gezondheid kan spelen binnen de relatie tussen nicotineafhankelijkheid en het doen van stoppogingen over een langere tijd. De onderzoekers bekeken de verbanden tussen symptomen van psychische aandoeningen, nicotineafhankelijkheid en a) de waarschijnlijkheid om te stoppen met roken tijdens de onderzoeksperiode, b) het doen van een stoppoging in de afgelopen 12 maanden, en c) de totale sigarettenconsumptie in de afgelopen 30 dagen. Het blijkt dat met name volwassenen met symptomen van psychische aandoeningen minder kans hebben om te kunnen stoppen met roken, deels vanwege de waarschijnlijke interactie tussen nicotineafhankelijkheid en mentale gezondheid.

ONDERZOEKSMETHODE
WAT
In deze studie werd gekeken wat het verband is tussen psychische aandoeningen, hoge nicotineafhankelijkheid en stoppogingen om uiteindelijk meer gerichte strategieën voor tabakspreventie- en bestrijding te kunnen vormen.

WIE
7290 Amerikaanse (jong)volwassen rokers die deelnamen aan de Population Assessment for Tobacco and Health (PATH) van 2013 tot 2018.

HOE
De onderzoekers registreerden hoe vaak en hoeveel de participanten rookten, stoppogingen in de afgelopen 30 dagen en de afgelopen 12 maanden, nicotineafhankelijkheid, en hoe frequent en in welke mate de participanten symptomen vertoonden van psychische aandoeningen in het afgelopen jaar. Deze symptomen werden onderverdeeld in de categorieën a) symptomen van drugsmisbruik, b) internaliserende symptomen en c) externaliserende symptomen. De onderzoekers hebben er echter voor gekozen om de mensen met alleen symptomen van drugsmisbruik niet mee te nemen in hun analyses.

VONDSTEN

• Volwassenen met psychische symptomen die niet zo nicotineafhankelijk zijn, hadden meer kans om een ​​stoppoging te doen en om te stoppen dan degenen zonder psychische symptomen of met hoge nicotineafhankelijkheid.
• Mensen met hoge nicotineafhankelijkheid en meer symptomen van psychische aandoeningen doen minder vaak een stoppoging en als ze een stoppoging doen, lukt het hen minder vaak om ook daadwerkelijk te stoppen. De onderzoekers geven in hun verklaring voor deze vondst aan dat mensen met een psychische aandoening zowel ernstige symptomen van hun aandoening als van nicotineontwenning ervaren, wat het stoppen of minderen met roken moeilijker maakt.
• Internaliserende symptomen in combinatie met een hoge nicotineafhankelijkheid voorspelden meer sigarettenconsumptie.
• Nicotineafhankelijke volwassenen met zowel internaliserende als externaliserende symptomen zullen de minste kans hebben om succesvol te stoppen met roken.
• Het ervaren van psychische symptomen leek minder invloed te hebben op het rookgedrag bij volwassenen die minder vaak rookten (niet-dagelijkse rokers).

DETAILS
Snell, M., Harless, D., Shin, S., Cunningham, P., & Barnes, A. (2021). A longitudinal assessment of nicotine dependence, mental health, and attempts to quit Smoking: Evidence from waves 1–4 of the Population Assessment of Tobacco and Health (PATH) study. Addictive Behaviors, 115, 106787.

Deze sci-fly werd geschreven door Ismay de Beijer (student aan de Radboud Universiteit en stagiair bij IrisZorg) voor RAD-blog, het blog over roken, alcohol, drugs en dieet.

Mensen worden vaak ‘verleid’ door attractieve, maar vaak ongezonde, cues in hun omgeving. Zo kan het zien of ruiken van smakelijk voedsel bijvoorbeeld leiden tot een plotselinge hunkering naar voedsel. En deze hunkering leidt vaak tot ongeplande en ongezonde voedselconsumptie via geconditioneerde en automatische stimulus-response reacties. Er zijn verschillende interventie technieken die inspelen op deze automatische reacties om ongezonde gedragingen te voorkomen. Dit artikel deelt interventie technieken in op basis van hoe ze inspelen op deze automatische reacties. Dit is belangrijk omdat een dergelijke categorisatie van technieken een hulpmiddel kan vormen voor gezondheidsprofessionals (clinici of onderzoekers) om gerichte keuzes voor specifieke (combinaties van) technieken te maken.

Binnen het model van dit artikel (zie plaatje) worden globaal gezien twee soorten technieken onderscheiden: (1) technieken die er in eerste instantie voor zorgen dat automatische stimulus-response associaties niet of in mindere mate optreden (antecedentgerichte strategieën) versus (2) technieken die direct insteken op het veranderen van stimulus-response associaties (responsegerichte strategieën). Naast deze globale indeling, wordt eveneens een verder onderscheid aangebracht tussen twee sub-vormen van antecedentgerichte strategieën: direct en indirect. Directe antecedentgerichte strategieën hebben tot doel automatische ongewenste reacties direct te voorkomen door het vermijden van specifieke ongewenste stimulus-response associaties. Dit kan door situaties aan te passen (bijvoorbeeld door een fruitschaal op tafel te plaatsen) of door verschillende situaties te selecteren (bijvoorbeeld niet naar de supermarkt gaan als je honger hebt). Indirecte antecedentgerichte strategieën werken via het vergroten van zelfcontrole door het verplaatsen van aandacht (bijvoorbeeld aandacht schenken aan het eten van een maaltijd) of een verandering in ‘perceptie’ van situaties (bijvoorbeeld ‘mindfulness acceptatie’). Ten slotte zijn responsgerichte strategieën (zoals bijvoorbeeld ‘approach/avoidance’ training) direct gericht op het verminderen van automatische ongewenste (impulsieve) reacties.

In het artikel worden drie hypothesen besproken die praktische richtlijnen bieden voor de selectie van interventietechnieken. Ten eerste, directe antecedentgerichte strategieën werken beter voor personen die minder impulsief zijn, terwijl responsgerichte strategieën beter werken voor mensen die impulsiever zijn. Ten tweede, als directe antecedentgerichte strategieën succesvol zijn, dan zijn responsegerichte strategieën niet meer nodig. Ten derde, directe antecedentgerichte strategieën kunnen het gebruik van responsegerichte interventiestrategieën ondersteunen. Het artikel gaat vervolgens in op een aantal voorbeelden dat deze hypotheses lijkt te ondersteunen. Echter, meer onderzoek is nodig, ook naar effecten van verschillende combinaties van technieken. Zo lijken bijvoorbeeld combinaties van indirecte antecedentgerichte strategieën (zoals mindfulness) en responsgerichte strategieën gunstige effecten te bieden. Het artikel sluit af met een aantal concrete handvatten voor toekomstig onderzoek. Dit toekomstige onderzoek kan vooral belangrijke inzichten bieden voor kwetsbare doelgroepen met een lagere sociaal-economische positie (SEP), omdat zij vaak meer problemen hebben met het vertalen van intenties in gedrag. Hopelijk inspireert dit raamwerk dus toekomstig interventie onderzoek dat erop gericht is om gezondheidsverschillen tussen mensen met hogere en lagere SEP te verkleinen.

DETAILS
Larsen, J. K., & Hollands, G. J. (2021). Targeting automatic processes to reduce unhealthy behaviours: a process framework. Health Psychology Review, 1-16. https://doi.org/10.1080/17437199.2021.1876572

Deze sci-fly werd geschreven door Junilla Larsen (Radboud Universiteit) voor RAD-blog, het blog over roken, alcohol, drugs en dieet.

Begin januari ontving ik een jaaroverzicht van PICNIC in mijn mailbox, waar ik sinds de coronacrisis geregeld mijn boodschappen bestel. Naast wat persoonlijke feitjes over 2020 (ik hoefde 331 kilo boodschappen niet zelf te sjouwen, oftewel: het gewicht van 11.033 dwerghamsters!) bevatte de mail ook een aantal opvallende algemene statistieken. Zo bleek dat biefstuk en Libanees platbrood in 2020 4 keer vaker werden gekocht dan in het jaar ervoor. De meest gekochte producten waren na een jaar echter onveranderd gebleven: melk, komkommer en bananen vormden nog steeds de PICNIC Top 3. Dit deed me afvragen: is ons eetgedrag gedurende de coronacrisis eigenlijk veranderd?

Er zijn genoeg redenen om aan te nemen dat onze eetvoorkeuren en -patronen worden beïnvloed door de COVID-19 pandemie. Zo leiden de ingevoerde maatregelen zoals de (tijdelijke) sluiting van de horeca, scholen en kinderopvang, alsmede het thuiswerkdevies, waarschijnlijk tot een verandering in de dagelijkse routines en leefstijl.¹ Mensen zijn vaker thuis, eten minder buitenshuis en hebben mogelijk meer tijd om te koken. Of juist minder tijd, in het geval van toegenomen werkdruk of zorgtaken. Daarnaast zijn verveling, stress en angst het afgelopen jaar significant toegenomen.² Mogelijk werken deze gevoelens emotioneel eten (dat wil zeggen: eten om jezelf af te leiden, troosten of gerust te stellen) in de hand.³

Opvallend genoeg blijkt uit onderzoek in opdracht van het Voedingscentrum dat het overgrote deel van de Nederlanders (>80%) niet anders is gaan eten tijdens de eerste en de tweede coronagolf.⁴ Deze meest recente resultaten, die betrekking hebben op de tweede golf in november, zijn gebaseerd op een representatieve steekproef van 1265 Nederlandse volwassenen (18+). Ook andere bronnen rapporteerden dat het eetgedrag van de meeste Nederlanders gedurende de coronacrisis niet anders is dan normaal.⁵ Dit bevestigt maar weer dat eetgewoonten in veel gevallen bijzonder ingesleten en moeilijk te veranderen zijn.

Toch is een deel van de Nederlanders tijdens de tweede golf wel anders gaan eten: 9% at gezonder en 5% at ongezonder.⁴ De belangrijkste redenen om gezonder te eten waren het willen verhogen van de weerstand en het hebben van meer tijd en ruimte om bezig te zijn met gezond eten en koken. Redenen waarom ongezonder werd gegeten waren de toename in het aantal ongezonde verleidingen thuis en het aantal eetmomenten, maar ook gevoelens van stress en verveling. Verder bleek dat een deel van de Nederlanders tijdens de tweede coronagolf meer tijd nam om te eten (17%), meer groente en fruit at (17%) en zich bewuster was van zijn/haar eetgedrag (17%). Ook werd er door een deel meer snoep en snacks geconsumeerd (18%) en vaker eten besteld of afgehaald (30%).

De Nederlanders die tijdens de tweede coronagolf het meest in hun eetgedrag waren veranderd (dus die zowel gezonder als ongezonder zijn gaan eten) waren hoogopgeleiden en jongvolwassenen onder de 30 jaar.⁴ Hoe dat komt is, is (nog) niet bekend. Mogelijk brengen deze resultaten groepen aan het licht die ook al voor de coronacrisis (minder) moeite hadden om gezond te eten. Jaap Seidell, hoogleraar voeding en gezondheid aan de Vrije Universiteit Amsterdam, voorspelt dat deze verschillen tijdens de COVID-19 pandemie alleen maar groter worden.⁵ Dit is in lijn met resultaten uit Deens onderzoek, die laten zien dat personen met een ongezonder eetpatroon voor aanvang van de pandemie meer negatieve gevolgen ervoeren tijdens de coronacrisis (en specifiek de lockdown) wat betreft eten, beweging en gewicht dan personen die voor aanvang een gezonder eetpatroon hadden.⁶ Toekomstig wetenschappelijk (peer-reviewed) onderzoek onder de Nederlandse bevolking moet gaan uitwijzen wat de impact is van de COVID-19 pandemie op het eetgedrag van verschillende groepen binnen onze samenleving en waarom, en suggesties aandragen hoe de gezondheidsverschillen die naar aanleiding van deze crisis ontstaan kunnen worden beperkt.

Wil jij bijdragen aan wetenschappelijk onderzoek naar Nederlandse voedselvoorkeuren en -patronen? Wageningen University & Research heeft de app FoodProfiler ontwikkeld waarin je één keer per dag invult wat je hebt gegeten. Zo krijg je inzicht in je eigen eetprofiel en help je tegelijkertijd de wetenschap :).

Deze blog werd geschreven door Levie Karssen (gastonderzoeker bij de Radboud Universiteit) voor RAD-blog, het blog over roken, alcohol, drugs en dieet.

Referenties
1. Yannakoulia, M., Panagiotakos, D. B., Pitsavos, C., Tsetsekou, E., Fappa, E., Papageorgiou, C., et al. (2008). Eating habits in relations to anxiety symptoms among apparently healthy adults: A pattern analysis from the ATTICA study. Appetite, 51, 519–25. doi: 10.1016/j.appet.2008.04.002
2. Ozamiz-Etxebarria, N., Mondragon, N. I., Santamaria, M. D., and Gorrotxategi, M. P. (2020). Psychological symptoms during the two stages of lockdown in response to the COVID-19 outbreak: an investigation in a sample of citizens in Northern Spain. Frontiers in Psychology, 11, 1491. doi: 10.3389/fpsyg.2020.01491
3. Di Renzo, L., Gualtieri, P., Pivari, F., Soldati, L., Attinà, A., Cinelli, G., et al. (2020). Eating habits and lifestyle changes during COVID-19 lockdown: An Italian survey. Journal of Translational Medicine, 18, 1–15. doi: 10.1186/s12967-020-02399-5
4. Flycatcher Internet Research in opdracht van het Voedingscentrum (2020). Eetgedrag en corona: Meting 2 november 2020. Geraadpleegd via https://www.voedingscentrum.nl/Assets/Uploads/voedingscentrum/Documents/Professionals/Pers/Persmappen/2e%20quickscan%20corona/Rapportage%20-%20Eetgedrag%20en%20corona%20(november%202020).pdf
5. Le Clercq, A. (29 april 2020). Lockdown leidt tot meer stress en ongezondere leefstijl, in: Volkskrant. Geraadpleegd via https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/lockdown-leidt-tot-meer-stress-en-ongezondere-leefstijl~b4800e04/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F
6. Giacalone, D., Frøst, M. B., & Rodríguez-Pérez, C. (2020). Reported changes in dietary habits during the Covid-19 lockdown in the Danish population: The Danish COVIDiet study. Frontiers in Nutrition, 7, 294. doi: 10.3389/fnut.2020.592112

Mensen in een relatie lijken vaak op elkaar wat betreft hun alcoholgebruik. Maar is dat omdat we het aantrekkelijk vinden en eerder een relatie aangaan als iemand evenveel drinkt als wij (‘assortative mating’)? Of pas je jouw alcoholgebruik aan aan dat van je partner? Howe en collega’s zochten het uit door een kijkje te nemen in het DNA van proefpersonen en hun partners.

KERN
Zoals wel vaker in de wetenschap is het antwoord: een beetje van allebei. Het blijkt dat partners elkaar inderdaad selecteren op basis van hun alcoholgebruik (wat blijkt uit het feit dat ze hetzelfde ‘alcohol-gen’ hebben, iets wat bij de geboorte al vastlag), maar ook dat als jij meer drinkt, je partner ook meer gaat drinken (wat blijkt uit het directe effect van iemands ‘alcohol-gen’ op het drinkgedrag van diens partner). Beide vondsten zijn belangrijk. Het bestaan van ‘assortative mating’ (iemand als partner kiezen die op je lijkt) kan een vertekend beeld opleveren als je zoekt naar de oorzaken van alcoholmisbruik. De vondst dat het drinkgedrag van partners effect heeft op het eigen drinkgedrag kan belangrijke informatie zijn voor behandelaars.

ONDERZOEKSMETHODE
WAT?
De onderzoekers hebben een genetische variant geselecteerd waarvan we weten dat het een relatief sterke invloed heeft op alcoholgebruik (rs1229984 uit het ADH1B gen) en gekeken of a) partners vaker dezelfde versie van deze variant hadden dan je op basis van toeval zou verwachten, en b) of deze variant bij de ene persoon het alcoholgebruik van de partner zou voorspellen.

WIE?
Zo’n 50,000 hetero-koppels (samenwonend) uit het Verenigd Koninkrijk, met een Europese achtergrond (in genetische studies is het vaak noodzakelijk om op één etniciteit tegelijk te focussen). De data komen uit de grote nationale dataset van de UK-Biobank.

HOE?
De alcoholmaten waren ooit/ nooit drinker, op dit moment wel/ niet drinker (>2 glazen per week), en het aantal gedronken glazen per week. Voor vraag a) werd er gekeken of partners dezelfde variant van rs1229984 hadden, ook na correctie voor geboorteplaats. Voor vraag b) werd er de Mendelian Randomisation (MR) methode gebruikt (zie ook hier). Hierbij werd het effect van de genetische variant op het alcoholgedrag van de partner gemeten. Waarom keken ze niet gewoon naar het effect van het alcoholgedrag van de ene persoon op dat van de partner? Omdat zo’n verband door allerlei andere factoren beïnvloed zou kunnen worden. Bijvoorbeeld: misschien leeft het koppel in armoede en zorgt dat voor hoger alcoholgebruik in beide partners, zonder dat er een verband is tussen het gebruik van de partners zelf. Door gewoon naar het alcoholgebruik van het koppel te kijken, kun je geen oorzakelijk verband laten zien. Met MR gebruik je de genetische variant als een ‘instrument’ om alcoholgebruik te meten. Van zo’n variant kun je zeker weten dat hij niet beïnvloed is door externe factoren, omdat je DNA vaststaat vanaf je geboorte. Je weet ook zeker dat er geen omgekeerd verband kan zijn, want drinkgedrag kan je DNA-code niet veranderen (zie het figuur hieronder). Daardoor kun je nu wel een oorzakelijk verband aantonen: als jouw ‘alcohol-gen’ het drinkgedrag van je partner voorspelt, kan dat alleen maar door jouw drinkgedrag zijn gekomen. Met andere woorden, jouw drinkgedrag moet dan de oorzaak zijn van het drinkgedrag van je partner.

VONDSTEN

• Partners leken inderdaad meer op elkaar qua alcoholgebruik dan je op basis van toeval zou verwachten
• Daarnaast kwam hun variant van rs1229984 vaak overeen, wat erop duidt dat de partners al op elkaar leken voordat ze samen waren (aangezien je genen vaststaan bij je geboorte)
• Tenslotte bleek uit de MR analyse een oorzakelijk verband tussen het alcoholgebruik van de één op het alcoholgebruik van de ander

DETAILS
Howe, L. J., Lawson, D. J., Davies, N. M., Pourcain, B. S., Lewis, S. J., Smith, G. D., & Hemani, G. (2019). Genetic evidence for assortative mating on alcohol consumption in the UK Biobank. Nature Communications, 10, 1-10.

Deze sci-fly werd geschreven door Joëlle Pasman (Radboud Universiteit) voor RAD-blog, het blog over roken, alcohol, drugs en dieet.

Ik kom thuis van een avonddienst op de woongroep. Terwijl ik mijn kleding over een stoel heen gooi, zie ik de schrammen en blauwe plekken op mijn been staan. Mijn collega zei: “We gooien hem wel even in de afzondering, dan komt hij vanzelf bij.” Nu pas bekruipt me het nare gevoel dat deze aanpak geen overmacht was, maar een daad uit wanhoop; een laatste redmiddel in de machtsstrijd, die de kinderen thuis al van ouders gewonnen hadden. Wij wilden ons als groepsleiding niet gewonnen geven. Of de winst vanavond behaald is? Ik lig met een rotgevoel in bed, net als de jongere. Er zijn enkel verliezers in deze strijd.

Vrijwel dagelijks heb ik, evenals vele zorgprofessionals, op het werk te maken met agressie. Een veelvoorkomend probleem wat op verschillende manieren beantwoord wordt. Waar de-escalerend werken de intentie is van vrijwel alle zorgprofessionals, worden jongeren nog regelmatig gefixeerd en deuren op slot gedraaid. Onderzoekers lieten al in de jaren ’70 en ’80 zien dat er sprake is van een vicieuze cirkel waarin opvoeders en kinderen over en weer proberen controle te verkrijgen door agressie te beantwoorden met het herpakken van de controle of macht door middel van vrijheidsbeperkende maatregelen, wat op zijn beurt weer agressie oproept^1-2-3. Nieuwe inzichten zouden deze cirkel kunnen verbreken. De Non-Violent-Resistance methodiek (NVR), gericht op het onder ogen kunnen zien van machteloosheid en het verdragen daarvan, richt zich op het vinden van kracht en geweldloos verzet als antwoord op agressie. Onderzoekers lijken duidelijk: NVR is dé nieuwe methodiek om repressie te minimaliseren en daarmee agressie te verminderen en zelfs voorkomen.

Tegengeluid kwam er in 2018 met een onderzoek waarin werd aangetoond dat het aantal agressie incidenten op een instelling na implementatie van NVR niet veranderde, echter zouden deze cijfers door transformaties binnen de instelling niet representatief zijn⁴. De afgelopen jaren zijn er steeds meer onderzoeken gedaan naar de methodiek, welke laten zien dat het aantal incidenten in residentiële instellingen significant afneemt als (in)direct gevolg van de training in NVR van medewerkers in meerdere instellingen⁵. Medewerkers geven aan dat toepassing van de methodiek zorgt voor meer gemoedsrust, reducering van stress en tijd om na te denken over hun reactie⁶. Een repressief groepsklimaat, wat onder andere gekenmerkt wordt door het verlies van autonomie van de cliënt, maakt door toepassing van NVR plaats voor een positiever groepsklimaat; een klimaat wat samenhangt met een forse afname van het aantal incidenten⁷.

Met oog op deze resultaten heb ik als student Pedagogische Wetenschappen maar één strijd te winnen; de strijd tegen agressie in de residentiële jeugdzorg. Kunnen wij orthopedagogen van de toekomst de nieuwe Mahatma Ghandi’s en Martin Luther King’s worden en een revolutie veroorzaken in de zorg richting geweldloos verzet?

Deze blog, geschreven door Hilde van den Boom, is onderdeel van een serie gastblogs die geschreven zijn door studenten van de Master Pedagogische Wetenschappen voor de cursus Recente Ontwikkelingen in Risicogedrag van de Radboud Universiteit.

Referenties
1. Patterson, G. R. (1982). A social learning approach: coercive family process. Eugene ORL: Castalia Publishers.
2. Watzlawick, P., Beavin, J. H., & Jackson, D. D. (1967). Pragmatics of human communication: a study of interactional patterns, pathologies and paradoxes. New York: W. W. Norton.
3. Dörenberg, V. E. T., Veer, A. J. E., de, Francke, A. L., Embregts, P. J. C. M., Nieuwenhuizen, M. van, & Frederiks, B. J. M. (2018). Applying Restrictive Measures in the Care of Adolescents With Mild Intellectual Disabilities: Attitudes of Support Staff and Policy Implications. Journal of Policy and Practice in Intellectual Disabilities, 15, 26-35.
4. Gink, K. van., Vermeiren, R., Goddard, N., Domburgh, L. van., Stegen, B. van der., Twisk, J., Popma, A., & Jansen, L. (2018). The Influence of Non-violent Resistance on Work Climate, Living Group Climate and Aggression in Child and Adolescent Residential Care. Childen and Youth Sevices Review 94, 456-465.
5. Visser, K. M., Jansen, L. M. C., Popma, A., Vermeiren, R., & Kasius, M. C. (2020). Adressing Agression in the Residential Setting for Juvelines with Mild Intellectual Disability trough Training in Non-Violent Resistance. Child Youth Care Forum.
6. Gink, K. van., Vissers, K., Popma, A., Vermeiren, R., Domburg, L. van., Stegen, B. van der, & Jansen, L. M. C. (2018). Implementing Non-violent Resistance, a Method to Cope with Aggression in Child and Adolescent Residential Care: Exploration of Staff Members Experiences. Archives of Psychiatric Nursing, 32, 353-359.
7. Tillart, J. van den., Eltink, E., Stams, G-J., Helm, P. van der., & Wissink, I. (2018). Agressive Incidents in Residential Youth Care. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminoly, 62, 3991-4007.

Anorexia nervosa is een psychische stoornis die wordt beschouwd als de meest ernstige hedendaagse eetstoornis.¹ Jaarlijks worden naar schatting 370 op de 100.000 jonge vrouwen in Nederland gediagnosticeerd met anorexia.² In 2016 was ik er daar helaas één van. De anorexia was langzaam en onzichtbaar in mijn leven geslopen.

Even een terugblik naar 2014. Ik was 16 jaar en druk op zoek naar wie ik echt was. Of eigenlijk wilde zijn. Sinds het begin van de puberteit had ik daar geen moment bij stilgestaan. Ik genoot ‘gewoon’ van mijn leven. Ik ging regelmatig naar feestjes en lekker eten met vriendinnen. Dit veranderde toen ik bleef zitten op de middelbare school.

Net als de meeste mensen die een eetstoornis hebben (gehad), ben ik erg perfectionistisch.³ Blijven zitten voelde als compleet falen. Als ik niet goed was in presteren op school, moest ik laten zien dat ik ergens anders wel goed in was. Dat was afvallen. Hier faalde ik niet in en het gaf mij een goed gevoel. Daarnaast was ik ervan overtuigd dat anderen mij leuker zouden vinden als ik dunner zou zijn. Ik ging hiermee door en had niet in de gaten dat ik een eetstoornis aan het ontwikkelen was.

Vanaf dat moment is de anorexia begonnen. Onzichtbaar, want ik ben ruim een jaar mijn gang gegaan met afvallen. Niemand merkte het, ik had maar een licht ondergewicht. Niet bepaald wat je verwacht bij anorexia nervosa.⁴ Na een jaar trokken mijn vriendinnen aan de bel.

Tijdens onze examenreis hebben zij een week gezien hoe ik mijzelf had beperkt met eten en na het eten naar het toilet ging. Ze wisten dat ik een probleem had. Ik was opgelucht. Eindelijk zag iemand hoe het echt met mij ging. Na de vakantie ging ik naar de huisarts.

De huisarts verwees mij naar een GGZ gespecialiseerd in eetstoornissen. Zeven maanden heb ik op de wachtlijst gestaan, de zeven langste maanden uit mijn leven. Mijn lichamelijke en geestelijke gezondheid ging verder achteruit en ik moest daardoor regelmatig vrienden afzeggen. De eetstoornis isoleerde mij.⁵ Ik ben pas in 2016 gediagnosticeerd, terwijl anorexia al geruime tijd mijn leven beheerste. Gelukkig heb ik passende hulp gekregen en ben ik nu helemaal hersteld.

Wat ik wil benadrukken, is dat het grootste deel van de eetstoornissen onzichtbaar is. Ook anorexia. Ondanks dat er misschien geen sprake is van een extreem ondergewicht, kan een eetstoornis hardnekkig zijn. Ik werd een perfectionist in afvallen. Het maakt je psychisch kapot. Wanneer jij zelf of een ander moeite heeft met eten of je zelfbeeld, neem jezelf hierin serieus en trek op tijd aan de bel. Hoe eerder de hulp start, hoe groter de kans is op herstel.

Deze blog is onderdeel van een serie gastblogs die geschreven zijn door studenten van de Master Pedagogische Wetenschappen voor de cursus Recente Ontwikkelingen in Risicogedrag van de Radboud Universiteit.

Referenties
1. Zipfel, S., Giel, K. E., Bulik, C. M., Hay, P., & Schmidt, U. (2015). Anorexia nervosa: aetiology, assessment, and treatment. The Lancet Psychiatry, 2, 1099-1111.
2. Hoek, H. W. & Vandereycken, W. (2008). Een kwarteeuw onderzoek en behandeling van eetstoornissen, Tijdschrift voor Psychiatrie, 50, 85-89.
3. Dahlenburg, S. C., Gleaves, D. H., & Hutchinson, A. D. (2019). Anorexia nervosa and perfectionism: A meta-analysis. International Journal of Eating Disorders, 52, 219–229.
4. Oenema, N. (2020, 29 mei). Waarom een eetstoornis niet altijd zichtbaar is. Women’s Health. Verkregen via https://www.womenshealthmag.com/nl/psyche/a32707011/eetstoornis-onzichtbaar-gewicht-gevoelens/
5. Jenkins, P. E., Hoste, R. R., Meyer, C., & Blissett, J. M. (2011). Eating disorders and quality of life: A review of the literature. Clinical Psychology Review, 31, 113–121.

Iemand naar beneden halen omdat diegene een onderkin, hangbuik of cellulitis heeft, is niet bepaald #bodypositive. ‘Body positivity’ (of ‘BoPo’) is al enkele jaren een belangrijke beweging op social media. Lange tijd hebben plaatjes van geïdealiseerde, slanke vrouwenlichamen (‘thin-ideal’) het social media platform Instagram gedomineerd. Het is bekend dat blootstelling aan dergelijke, geïdealiseerde beelden leidt tot een verhoogde negatieve stemming, ontevredenheid over het lichaam en zelfobjectivering bij vrouwen. De BoPo-beweging daagt schoonheidsidealen uit door acceptatie en waardering van álle lichaamstypes aan te moedigen. Nu #thin-ideal het Instagram-veld heeft moeten ruimen voor #BoPo, hebben Cohen en collega’s (2019) het effect van ‘body-positive’-beelden op de stemming en het lichaamsbeeld van jonge vrouwen onderzocht. Ze onderzochten onder meer of dit effect anders is dan bij ‘thin-ideal’-beelden.

KERN
Deze studie onderzocht of het effect van blootstelling aan BoPo-beelden op de stemming, lichaamstevredenheid en –waardering, en zelfobjectivering van jonge vrouwen anders is dan ‘thin-ideal’-beelden en beelden die niets met uiterlijk te maken hebben (‘appearance-neutral’). Uit de resultaten bleek dat het geval te zijn. De onderzoekers concludeerden dat blootstelling aan BoPo-beelden een positieve invloed heeft op de stemming en het lichaamsbeeld van vrouwen, in tegenstelling tot ‘thin-ideal’-beelden. Jonge vrouwen die vaak ‘thin-ideal’-beelden zien op social media wordt daarom aanbevolen om BoPo-accounts te volgen, zodat hun stemming verbetert en ze een positief lichaamsbeeld ontwikkelen.

ONDERZOEKSMETHODE
WAT?
Wat is het effect van BoPo-Instagrambeelden op de stemming, lichaamstevredenheid en –waardering, en zelfobjectivering van jonge vrouwen, ten opzichte van ‘thin-ideal’- en ‘appearance-neutral’-beelden?

WIE?
195 Australische vrouwen met een gemiddelde leeftijd van 21.7 jaar.

HOE?
– De vrouwen werden willekeurig verdeeld over drie groepen: één groep werd blootgesteld aan ‘body positive’-beelden, één groep aan ‘thin-ideal’-beelden en één groep aan ‘appearance-neutral’-beelden.
– Stemming en lichaamstevredenheid werden zowel voor als na blootstelling aan de beelden gemeten aan de hand van een visuele schaal, waarop de deelnemer haar gevoel kon uitdrukken.
– Zelfobjectivering werd na de blootstelling aan de beelden gemeten aan de hand van een zinaanvullijst die ging over de beschrijving van de zelf.
– Lichaamswaardering werd na blootstelling aan de beelden gemeten aan de hand van een test over lichaamswaardering.

VONDSTEN
Allereerst werd blootstelling aan BoPo-beelden op Instagram geassocieerd met een verbetering van de positieve stemming en lichaamstevredenheid van jonge vrouwen, terwijl blootstelling aan ‘thin-ideal’-beelden leidde tot een vermindering van de positieve stemming en lichaamstevredenheid. Blootstelling aan ‘appearance-neutral’-beelden had geen invloed op het lichaamsbeeld, maar werd wel geassocieerd met een verbetering van de positieve stemming.

Ten tweede rapporteerden vrouwen die BoPo-beelden te zien hadden gekregen een grotere lichaamswaardering dan vrouwen die ‘thin-ideal’-beelden hadden gezien. Tot slot werd blootstelling aan BoPo- en ‘thin-ideal’-beelden geassocieerd met een verhoogde mate van zelfobjectivering dan blootstelling aan ‘appearance-neutral’-beelden.

DETAILS
Cohen, R., Fardouly, J., Newton-John, T., & Slater, A. (2019). #BoPo on Instagram: An experimental investigation of the effects of viewing body positive content on young women’s mood and body image. New Media & Society, 21, 1546–1564.

Deze sci-fly, geschreven door Francien de Wolf, is onderdeel van een serie gastblogs die geschreven zijn door studenten van de Master Pedagogische Wetenschappen voor de cursus Recente Ontwikkelingen in Risicogedrag van de Radboud Universiteit.

Ons sociale leven is in het afgelopen jaar behoorlijk stil komen te liggen. Je werkt thuis, je studeert thuis, je vergadert thuis en daarnaast verveel je je kapot. Je kijkt om je heen en ziet die koektrommel en gevulde voorraadkast verleidelijk naar je lachen. Je denkt bij jezelf: Oké dan, één koekje kan er nog wel bij, ik heb het immers al zwaar genoeg. Voordat je het weet vliegen de befaamde coronakilo’s eraan. Herkenbaar? Voor mij wel, en ik zal hierin heus niet de enige zijn …

De term coronakilo’s zou zo maar eens in het rijtje van populairste woorden van dit jaar kunnen komen. Met coronakilo’s wordt het toenemen in lichaamsgewicht bedoeld dat veroorzaakt wordt door een sedentaire (ofwel niet-actieve) levensstijl, verveling en stress tijdens de coronacrisis¹. Hoewel er in de wetenschap nog weinig bekend is over de directe relatie tussen de toename in gewicht en de lockdown als gevolg van de coronacrisis, biedt het bestaande onderzoek wel mogelijke verklaringen.

Zo blijkt uit eerder onderzoek onder studenten dat factoren als ‘alleen zijn’ en ‘sociale isolatie’ ervoor kunnen zorgen er meer en ongezonder gegeten wordt². Deze toename van voedselconsumptie tijdens een lockdown lijkt verschillende oorzaken te hebben. Ten eerste speelt stress een belangrijke rol. Het eten van veel voedsel en ongezond voedsel is voor veel mensen een manier om spanning, die de maatregelen van de coronacrisis met zich mee kunnen brengen, te verminderen^3,5. Een andere oorzaak is dat mensen uit verveling meer gaan eten aangezien sociale activiteiten beperkt zijn⁴. Tenslotte kunnen mensen eten gaan zien als een beloning voor het volhouden van de maatregelen⁵. De toename in gewicht kan ook verklaard worden door het feit dat mensen tijdens een lockdown minder bewegen, doordat de sportscholen bijvoorbeeld gesloten waren⁶.

De vraag is nu: Hoe kun je dan voorkomen dat je tijdens deze tweede (gedeeltelijke) lockdown de kilo’s er niet weer aanvliegen? De Nederlandse Organisatie voor toegepast-natuurwetenschappelijk onderzoek (TNO)⁷ en het Voedingscentrum⁸ geven hier adviezen voor. Het is ten eerste belangrijk dat je je gebruikelijke eetpatroon aanhoudt en structuur in je leven aanbrengt. Dus plan vaste eetmomenten en snack niet te veel tussendoor. Eet daarnaast niet meer dan nodig is. Een andere bruikbare tip is om gezonde dingen in huis te halen en de ongezonde dingen buiten het zicht neer te zetten. Tenslotte is bewegen belangrijk, dit zorgt voor verbranding van de calorieën en is tevens stress-verlagend^3,9. Ga eens een rondje in de buurt wandelen, sta regelmatig op van je studeerplek voor wat rek- en strekoefeningen en zeg gedag tegen die overtollige coronakilo’s!

Deze blog, geschreven door Tess Hendrikx, is onderdeel van een serie gastblogs die geschreven zijn door studenten van de Master Pedagogische Wetenschappen voor de cursus Recente Ontwikkelingen in Risicogedrag van de Radboud Universiteit.

Referenties
1. Balnat, V. (2020). Unter beobachtung: Corona-wortschatz im Deutchen und Französischen. Noveaux Cahiers d’Allemand: Revue de linguistique et de didactique. Verkregen van https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-02931171/document .
2. Mason, T.B., Heron, K.E., Braitman, A.L., & Lewis, R.J. (2016). A daily diary study of perceived social isolation, dietary restraint, and negative affect in binge eating. Appetite, 97, 94 – 100. https://doi.org/10.1016/j.appet.2015.11.027
3. Mouchacca, J., Abbott, G.R., & Ball, K. (2013). Associations between psychological stress, eating, physical activity, sedentary behaviours and body weight among women: a longitudinal study. BMC Public Health, 13, 1 – 11. https://doi.org/10.1186/1471-2458-13-828
4. Brooks, S.K., Webster, R.K., Smith, L.E., Woodland, L., Wessely, S., Greenberg. N., et al. (2020). The psychological impact of quarantine and how to reduce it: rapid review of the evidence. Lancet, 395, 912 – 920. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(20)30460-8
5. Ahmed, H.O. (2020). The impact of social distancing and self-isolation in the last corona COVID-19 outbreak on the body weight in Sulaimani governorate – Kurdistan/Iraq, a prospective case series study. Annals of medicine and surgery, 59, 110 – 117. https://doi.org/10.1016/j.amsu.2020.09.024
6. Lim, M.A. & Pranata, R. (2020). Sport activities during any pandemic lockdown. Irish Journal of Medicine Science. https://doi.org/10.1007/s11845-020-02300-9
7. Nederlandse Organisatie voor toegepast-natuurwetenschappelijk onderzoek (TNO) (2020). Werken tijdens de corona-crisis. Geraadpleegd van: https://www.monitorarbeid.tno.nl/coronacrisis/blog
8. Voedingscentrum (2020). Hoe blijf je gezond eten en bewegen als je thuiswerkt vanwege corona?. Geraadpleegd van: https://www.voedingscentrum.nl/nl/thema/coronavirus-voeding/hoe-blijf-je-gezond-eten-en-bewegen-als-je-thuiswerkt-vanwege-corona-.aspx
9. Mattioli, A., Sciomer, S., Cocchi, C., Maffei, S., & Gallina, S. (2020). Quarantine during COVID-19 outbreak: Changes in diet and physical activity increase the risk of cardiovascular disease. Nutrition metabolism & cardiovascular diseases, 30, 1409 – 1417.  https://doi.org/10.1016/j.numecd.2020.05.020