Month: November 2016

In ben geboren in 1981, dus mijn vroege jeugd speelde zich grotendeels af tijdens de jaren 80. Ik was een groot fan van Michael Jackson, Madonna en The Bangles, mijn lievelingstekenfilms waren Seabert en Ducktales en ik keek ook graag naar Achterwerk in de Kast. In de afgelopen 35 jaar is er echter een hoop veranderd en niet alleen wat mijn muziek- en tekenfilmsmaak betreft.

In 1980 rookte ongeveer 50% van de Nederlandse mannen en zo’n 35% van de Nederlandse vrouwen.¹ Als mijn ouders vroeger een feestje gaven, dan stond de woonkamer blauw van de rook. Ik weet nog goed dat aan het eind van zo’n feestje mijn ogen prikten en traanden van de vele rook. Binnen in huis roken was in die tijd heel gewoon en de huizen waar je niet binnen mocht roken, dat leken de uitzonderingen. Gelukkig is dit tegenwoordig anders en mag er in de meeste huishoudens niet meer binnen gerookt worden. In 2014 gaf bijna een op de vijf ouders met kinderen van 18 jaar of jonger (19%) aan, dat er wel eens in huis werd gerookt.² Hoewel nog steeds hoog, is het percentage kinderen wat meerookt de laatste jaren behoorlijk gedaald.²  

Er is dus tussen 1981 en nu al veel veranderd op het gebied van roken. Niet alleen nam het roken binnenshuis in het bijzijn van kinderen af. Ook het aantal rokers is afgenomen van ongeveer 1 op de 2 bij mannen en 1 op de 3 bij vrouwen in 1980, naar iets minder dan 1 op de 4 bij beide geslachten in 2014.¹ Deze daling kan waarschijnlijk deels toegeschreven worden aan een aantal belangrijke wetswijzigingen zoals de invoering van het rookverbod in openbare ruimten (1990), de invoering van het rookverbod op de werkplek (2003), en de invoering van de rookvrije horeca (2008). Deze wetswijzigingen gingen gepaard met grote massa mediale stopcampagnes. Waar eerder roken de norm leek te zijn, is in de loop der jaren niet-roken steeds meer de norm geworden.

De grote vraag is nu of de daling in het aantal rokers ook de komende jaren door zal zetten. Wordt 1 op de 4 misschien straks 1 op de 10? Zal de roker op den duur nog wel bestaan? Ik denk niet dat het zo’n vaart zal lopen en daar zijn meerdere redenen voor.

Ondanks dat het roken afneemt, zijn er nog steeds bepaalde groepen waar het percentage rokers hoger ligt dan 1 op de 4. Bijvoorbeeld onder mensen met een lager opleidingsniveau, waar het aantal rokers ligt op 1 op de 3.¹ Of mensen met een psychische stoornis, waar het aantal rokers 2 tot 4 keer hoger ligt dan in de algemene bevolking.³ Stoppen met roken lijkt moeilijker voor deze groepen. Vaak hebben ze meerdere mensen in hun omgeving die roken, wat stoppen moeilijker maakt. Ook is er vaak sprake van een sterkere verslaving of afhankelijkheid waardoor stoppogingen vaker mislukken. Maar een andere reden dat er moeilijker gestopt wordt kan ook zijn dat er voor deze groepen op dit moment nog te weinig goede en passende ondersteuning is om succesvol te stoppen-met-roken. Tijdens de behandeling van psychiatrische aandoeningen is maar beperkt aandacht voor tabaksverslaving en hoewel rokers met een lager opleidingsniveau even vaak gebruik lijken te maken van stopondersteuning en even vaak stoppogingen doen, zijn hun stoppogingen minder succesvol. Ze lijken dus minder baat te hebben bij het huidige aanbod. Een beter aanbod en een betere inzet van stoppen-met-roken hulp lijkt dus nodig, gezien de huidige aanpak op het gebied van stoppen met roken in ieder geval tot nu toe niet heeft kunnen zorgen voor het verdwijnen van verschillen in roken tussen de opleidingsniveaus. Wat in ieder geval niet zal helpen is dat, ondanks dat stoppen-met-roken ondersteuning in het basispakket is opgenomen, bij verschillende zorgverzekeraars de stopondersteuning pas echt gratis is wanneer het eigen risico is verbruikt. Dit zou vooral voor rokers met een kleinere portemonnee een barrière kunnen zijn om gebruik te maken van effectieve hulp. Zolang stoppen-met-roken ondersteuning niet beter aansluit bij groepen waar roken vaker voorkomt en zolang de hulp niet voor iedereen volledig gratis is, zie ik de roker voorlopig nog niet verdwijnen.

Deze blog werd geschreven door Marloes Kleinjan, Trimbos Instituut

1. Verdurmen, J., Monshouwer, K., & Laar, M. van. Factsheet Continu Onderzoek Rookgewoonten 2014. Utrecht: Trimbos-instituut, April 2015.
2. Ter Weijde, W., Croes, E., Verdurmen, J., & Monshouwer, K. Factsheet Meeroken. Utrecht: Trimbos-instituut, Februari 2015.
3. Blankers M, Buisman R, Weijde W ter, Laar M van. Rookbeleid in de GGZ. Een verkenning van beleid en praktijk tijdens verblijf in geïntegreerde GGZ-instellingen, verslavingszorginstellingen en RIBW’s. Utrecht: Trimbos- instituut, Juni 2015.

Ik was een jaar of 16 toen ik voor het eerst met vrienden op vakantie ging. Naast bier ging er ook een plastic zak van de warme bakker mee, vol met wiet. Wiet, vers geplukt uit de tuin van een aardige hippiedame die het geheel volgens de principes van permacultuur had verbouwd. Vanaf dat moment werd er regelmatig een jointje gerookt. Nu, zo’n 25 jaar later, is de vriendengroep nog steeds compleet, met voornamelijk brave vaders wachtend op het moment dat zij zelf te maken krijgen met experimenterende jongeren. Als het cannabisgebruik in ons groepje al een functie had dan had het te maken met spanning zoeken en het verkennen van grenzen, maar de hele onderneming droeg ook zeker bij aan de sociale cohesie. De voorbereiding, de bijbehorende sensatie en opwinding, het was waarschijnlijk belangrijker dan het blowen zelf.

In Nederland wordt het gebruik van cannabis gedoogd. Een vreemde kronkel in de Nederlandse wetgeving om uit te komen onder een beslissing over het wel of niet verbieden van cannabis, met alle problemen van dien (bijvoorbeeld illegale inkoop via de achterdeur). In Amerika ligt dit anders. Medicinaal gebruik is al langer toegestaan in verschillende staten en ook wordt cannabis in diverse staten gedecriminaliseerd (door bijvoorbeeld lage straffen). Maar sinds kort is ook recreatief gebruik van cannabisgebruik legaal in enkele staten, een trend die zich sinds afgelopen dinsdag lijkt voort te zetten in andere staten. Een fellowship van de National Institute of Drug and Addiction (NIDA) heeft er voor gezorgd dat ik dit jaar onderzoek mag doen naar cannabisgebruik, de verschillende stappen die daar uiteindelijk toe leiden en de mogelijke genetische effecten die hierin een rol spelen. In het kader hiervan verblijf ik voornamelijk in Phoenix in de conservatieve staat Arizona, waar cannabis vooralsnog verboden is. Maar ik heb ook een uitstapje gemaakt van een week of vijf naar het meer liberale Oregon waar recreatief cannabisgebruik sinds 2014 is toegestaan. Cannabis is hier vrij verkrijgbaar en daar hoort, naar goed Amerikaans gebruik, ook reclame bij. Op billboards langs de kant van de weg wordt dan ook volop reclame gemaakt voor de best cannabis on the coast!

Deze liberalisering en legalisering is al enige tijd onderwerp van discussie, waar veel mensen in de VS, niet geremd door enig gebrek aan kennis, iets van vinden. Voorstanders zijn de mensen die door legalisering cannabisgebruik uit het schimmige hoekje willen halen waar het altijd in zat, tegenstanders kijken naar de potentiele gevolgen van deze beleidsverandering op bijvoorbeeld hersenontwikkeling bij jongeren, gezondheid in bredere zin en het verhoogde risico op verslaving aan zwaardere drugs. Recent onderzoek heeft aangetoond dat mensen eerder zouden experimenteren met cannabisgebruik wanneer het legaal zou zijn, en mensen die al eens cannabis gebruikten gaven aan het waarschijnlijk meer te gaan gebruiken wanneer het legaal zou zijn. De legalisering is een doorn in het oog van Nora Volkow, de directeur van NIDA, en vooraanstaand onderzoeker naar middelengebruik. Zij redeneert dat legalisering van gebruik zorgt voor meer gebruik (bij met name kwetsbare groepen) en derhalve voor meer problemen, en dat om die reden cannabis niet gelegaliseerd moet worden.

En waar sta ik in dat alles? Zo’n 25 jaar na onze voorzichtige escapades met cannabisgebruik is er niemand verslaafd geraakt aan zwaardere drugs en is het effect op onze gezondheid ook beperkt gebleven (toch?). Inmiddels verschijnen de eerste kritische rapporten die gaan over de gevolgen van legalisering van recreatief gebruik. Sinds de eerste legalisering van recreatief cannabisgebruik in de staat Colorado zijn meer mensen gaan gebruiken en is de risicoperceptie afgenomen. Een snelle rekensom leert dat het al snel gaat om een toename van bijna 100.000 cannabisgebruikers (alleen in Colorado). Daarnaast is er sinds de legalisering in deze staat ook een toename te zien in gebruik van illegale drugs. Nu is het te voorbarig om op basis van dit soort getallen conclusies te trekken, maar het geeft te denken. Ik ben er nog niet uit.. Er valt veel op te merken op het huidige gedoogbeleid in Nederland, maar meer dan bij volledige legalisering, gaat er waarschijnlijk nog iets van een afschrikwekkende werking van uit. Ik gok dat dat bij ons, jonge jongens op zoek naar spanning en sensatie, in ieder geval wel het geval was. Wat is het signaal dat je afgeeft als overheid bij volledige legalisering en wat zijn de gevolgen daarvan?

Deze blog werd geschreven door Roy Otten, Radboud Universiteit/ Pluryn/ Arizona State University

1. Centers for Disease Control and Prevention. The Youth Risk Behavior Surveillance System. https://cdc.gov/healthyyouth/yrbs/pdf/us_drug_trend_yrbs.pdf.
2. Hasin D. S., Wall M., Keyes K. M., Cerdá M., Schulenberg J., O’Malley P. M. et al. Medical marijuana laws and adolescent marijuana use in the USA from 1991 to 2014: results from annual, repeated cross-sectional surveys. Lancet Psychiatry 2015; 2(7): 601-8.
3. Volkow N. D., Baler R. D., Compton W. M., Weiss S. R. Adverse Health Effects of Marijuana Use. New Engl J Med 2014; 370(23): 2219-27.
4. Palamar J. J., Ompad D. C., Petkova E. Correlates of intentions to use cannabis among US high school seniors in the case of cannabis legalization. Int J Drug Policy 2014; 25(3): 424-35.
5. National Survey on Drug Use and Health:
Comparison of 2011-2012 and 2012-2013 Model-Based Prevalence Estimates
(50 States and the District of Columbia). http://www.samhsa.gov/data/sites/default/files/NSDUHStateEst2012-2013-p1/ChangeTabs/NSDUHsaeShortTermCHG2013.htm.