‘Een gezonder Nederland… Dat is wat we willen bereiken’. Een duidelijke boodschap, met visie voor de toekomst. Deze boodschap komt rechtstreeks uit de inleiding van het onlangs uitgebrachte Nationaal Preventieakkoord (VWS, 2018). Het akkoord richt zich op een pakket aan maatregelen en interventies om problematisch alcoholgebruik, roken en overgewicht terug te dringen. Een voorbeeld van gedegen preventie vond men in IJsland. Het afgelegen eiland heeft een preventie aanpak die ook beschreven wordt in het Nationaal Preventieakkoord. Dit is niet verrassend, want in IJsland is een spectaculaire afname van middelengebruik onder jongeren waargenomen.
Twintig jaar geleden stond IJsland bekend als het land waar jongeren veel alcohol dronken en veel rookten. Er is vanuit de IJslandse overheid gekozen voor een rigoureuze aanpak om het middelengebruik onder jongeren aan te pakken.1 De gedachte die hieraan ten grondslag lag was dat preventie zich moest richten op een aantal (wetenschappelijk bewezen) beschermende factoren van middelengebruik. Denk hierbij aan communicatie met ouders2, sociale betrokkenheid en participatie in sport.3
Jongeren in IJsland vullen jaarlijks een vragenlijst in met onderwerpen als middelengebruik, de relatie met ouders en vrijetijdsbesteding. De informatie uit deze vragenlijst wordt vertaald naar een aanpak die gedragen wordt door zowel wetenschap, beleidsvoerders en de praktijk. Bij de IJslandse aanpak wordt ingezet op 1) het snel verspreiden van de bevindingen uit de vragenlijsten, 2) gepast advies op gemeenschapsniveau (bijvoorbeeld aan scholen en buurten) en 3) het creëren van betrokkenheid op gemeenschapsniveau. Deze aanpak faciliteert een vlotte vertaling naar de praktijk waarbij men zich richt op het verminderen van risico’s en het versterken van beschermende factoren.
Succesvolle voorbeelden hiervan zijn het instellen van buurtbewaking na 8 uur en ervoor zorgen dat jongeren een betere vrijetijdsbesteding hebben. Zo trekt men jaarlijks 300 euro per kind uit om uit te geven aan sport en recreatie. En dat dit succesvol is, blijkt weer uit later onderzoek wat heeft aangetoond dat het IJslandse preventiemodel geassocieerd is met een afname in middelengebruik.3 Nu wordt er door IJslandse jongeren vergeleken met andere Europese langen juist het minst gedronken en gerookt. Dronkenschap in de afgelopen maand is bij 15 en 16-jarigen gedaald van 43% naar 5% in en dagelijks roken is gedaald van 23% naar 3%.
Uiteraard verschilt Nederland in een aantal opzichten met IJsland (naast een andere cultuur heeft IJsland bijvoorbeeld maar 300.000 inwoners). Momenteel wordt onderzocht wat de werkzame elementen zijn van de IJslandse aanpak voor Nederland en hoe zij geïmplementeerd kunnen worden. Zo voert bijvoorbeeld het Trimbos-instituut in samenwerking met het Nederlands Jeugd Instituut (NJI) een pilot onderzoek uit (een test) waarbij dergelijke vragenlijsten ingezet worden in zes gemeenten in Nederland.5 Het doel hiervan is om een overzicht te krijgen wat voor risicogebieden voor jongeren aangepakt kunnen worden en evalueren op wat voor manier een dergelijke aanpak in Nederland ingezet kan worden.
Preventie is een cruciaal element in het verminderen van risicogedrag zoals problematisch alcoholgebruik.4 Het Nationaal Preventieakkoord vormt daardoor een belangrijke stap voor het voorkomen van gezondheidsschade ten gevolge van alcoholgebruik, roken en obesitas in Nederland.
Deze blog werd geschreven door Koen Smit (Trimbos Instituut / Radboud Universiteit) voor RAD-blog, het blog over roken, alcohol, drugs en dieet.
Referenties
1. Sigfusdottir ID, Kristjansson AL, Thorlindsson T, Allegrante JP (2008). Trends in prevalence of substance use among Icelandic adolescents, 1995–2006. Subst Abuse Treat Prev Policy 3:12.
2. Ryan SM, Jorm AF, Lubman DI, Ryan M, Jorm F, Lubman I (2010). Parenting factors associated with reduced adolescent alcohol use: a systematic review of longitudinal studies. Aust N Z J Psychiatry 44:774–783.
3. Kristjansson AL, Sigfusdottir ID, Thorlindsson T, Mann MJ, Sigfusson J, Allegrante JP (2016). Population trends in smoking, alcohol use and primary prevention variables among adolescents in Iceland, 1997-2014. Addiction 111:645–652.
4. Catalano RF, Fagan AA, Gavin LE, Greenberg MT, Irwin CE, Ross DA, Shek DTL (2012). Worldwide application of prevention science in adolescent health. Lancet (London, England) 379:1653–64.
5. Website: https://www.trimbos.nl/actueel/nieuws/bericht/nederlandse-gemeenten-experimenteren-met-ijslandse-aanpak-middelengebruik