Wetenschappelijke artikelen beginnen vaak met de stelling dat alcoholgebruik algemeen geaccepteerd is in de (Westerse) wereld. Inderdaad, onder alle bestaande drugs is alcohol wereldwijd veruit de meest gebruikte. Het blijft echter een drug met flink wat negatieve gevolgen1. In Nederland is alcohol bijvoorbeeld verantwoordelijk voor 45% van de hulpvragen in de verslavingszorg2. Dit kwam neer op ongeveer 30.000 hulpvragen in 2015! Daarnaast werden er 931 jongeren onder de 18 jaar opgenomen in het ziekenhuis in 20161. Ondanks deze consequenties drinkt het overgrote deel (77%) van de Nederlandse bevolking alcohol. Dat alcohol geaccepteerd is, blijft een intrigerende gedachte; waar komt überhaupt ons drinkgedrag vandaan? Op wat voor manier heeft alcohol zich in het menselijk voedingspatroon gewrongen? En in hoeverre heeft de geschiedenis van alcoholgebruik met hedendaagse drinkgedrag te maken?
Misschien hebben onze voorouders er wel meer mee te maken dan we denken. National Geographic bracht februari 2017 een artikel uit dat zich richtte op de geschiedenis van ons alcohol gebruik. Dit artikel is HIER te vinden. De strekking van dit artikel is dat mensachtigen in de oudheid overrijpe vruchten nuttigden die door het gistingsproces alcohol bevatten. Deze vruchten leverden de meeste calorieën op, wat evolutionair gezien het meest aantrekkelijk was. Hierbij kwam onze voorouder echter ook in aanraking met het bedwelmende gevoel van alcohol. Dit verschijnsel komt in het dierenrijk nu nog voor. Deze “dronken aap” theorie4 heeft er mogelijk voor gezorgd dat de mens genetische kenmerken ontwikkelde waardoor alcohol beter verwerkt kan worden door het lichaam.
Er wordt op basis van archeologisch onderzoek zelfs gesuggereerd dat alcohol één van de redenen was dat jagers en verzamelaars zich zijn gaan settelen. Doordat men ging settelen konden er gewassen verbouwd worden die belangrijk zijn voor de productie van alcohol. Er zijn duidelijke aanwijzingen dat alcohol onderdeel was van (religieuze) vieringen vanaf de oudheid en alcoholhoudende drank was vaak gezonder dan verontreinigd water. Kortom, alcohol heeft waarschijnlijk een centrale rol gespeeld in de beschaving van de mens.
Maar waarom is deze geschiedenis anno 2017 belangrijk voor ons drinkgedrag en in het onderzoek dat gedaan wordt naar het drinkgedrag? Dat ons brein positief reageerde op de eigenschappen van alcohol, wat in de geschiedenis in beperkte hoeveelheden te verkrijgen was, bepaalt nu wellicht deels de motieven om alcohol te drinken of dat iemand een alcoholverslaving ontwikkelt. Daarnaast zijn verschillende gebruiken, zoals alcohol drinken bij een verjaardag, doorgegeven van generatie op generatie. Dit is ook wat hedendaagse onderzoeken laten zien: alcoholgebruik en alcoholverslaving zijn deels afhankelijk van de genetische opmaak van een individu5, maar worden ook deels verklaard door de omgeving waarin men opgroeit6.
Dus, de geschiedenis laat zien dat zowel genen als omgeving belangrijk zijn. Dit wordt nu ook vaak teruggevonden in onderzoek. Alcoholgebruik begint vaak in de adolescentie1 en dit gebeurt vaak thuis7 of wordt beïnvloed door de opvoeding. Uit verschillende studies blijkt dat opvoeding (bijvoorbeeld regels en de aanwezigheid van alcohol thuis)6 invloed kunnen hebben of jongeren eerder of later alcohol gaan drinken. Ook speelt de omgang met alcohol-drinkende vrienden een rol. Vooral in het beginnende drinkgedrag speelt de omgeving een grote rol, waarbij de genen een grotere rol spelen naarmate het alcoholgebruik zwaarder en problematischer wordt5.
Al met al schetst National Geographic een sterk beeld hoe alcohol een plaats veroverde in de samenleving en dat hele tradities draaien om alcohol. Maar wat leert dit ons? Dit perspectief biedt een interessante invalshoek voor het verklaren van (overmatig) alcoholgebruik en hoe sterk de plek is die alcohol inneemt binnen onze maatschappij.
Een conclusie hiervan is dat de dronken aap nog steeds ergens in ons te vinden is en het drankgebruik deels in onze natuur zit. Onze genetische opmaak kan echter niet aangepast worden, wat ervoor zorgt dat men zich op de omgeving moet richten. En hier komt het onderzoek om de hoek kijken: wij zijn bijvoorbeeld aan het werk om te achterhalen wat de rol is van blootstelling aan drinkgedrag in de gezinsomgeving en hoe dit het alcohol gebruik van jongeren beïnvloedt. Als we kunnen achterhalen wat ervoor zorgt dat jongeren gaan drinken en, in het latere leven, zwaarder gaan drinken, kunnen we programma’s zoals NIX18 verder toespitsen op de factoren die ervoor zorgen dat er alcoholgebruik onder jongeren plaatsvindt.
Deze blog werd geschreven door Koen Smit (Radboud Universiteit/ Trimbos Instituut)
1 Van Dorsselaer S, Tuithof M, Verdurmen J, Spit M, van Laar M, Monshouwer K. Jeugd en riskant gedrag 2015. Kerngegevens uit het peilstationsonderzoek scholieren. Utrecht: Trimbos-instituut; 2016.
2 Wisselink D, Kuijpers W, Mol A. Kerncijfers verslavingszorg 2015. Houten, Stichting Informatie Voorziening Zorg; 2015.
3http://www.nationalgeographic.com/magazine/2017/02/alcohol-discovery-addiction-booze-human-culture/
4Dudley, R. (2002). Fermenting fruit and the historical ecology of ethanol ingestion: is alcoholism in modern humans an evolutionary hangover?. Addiction, 97(4), 381-388.
5Vink, J. M. (2016). Zit middelengebruik en verslavingsgedrag in de familie? Over erfelijkheid en de zoektocht naar genen [Is substance use and addictive behavior running in the family? About heredity and the quest for genes].
6van der Vorst H, Engels RCME, Burk WJ. Do parents and best friends influence the normative increase in adolescents’ alcohol use at home and outside the home? J Stud Alcohol Drugs. 2010;71(1):105–14.
7Mayer RR, Forster JL, Murray DM, Wagenaar a C. Social settings and situations of underage drinking. J Stud Alcohol. 1998;59(2):207–15.