De laatste tijd is er in de media veel te doen rondom de elektronische (e-)sigaret. We noemen dit een ‘alternatief tabaksproduct’. De e-sigaret is op de markt gebracht om rokers te helpen te stoppen met roken. Bij het gebruik er van wordt een vloeistof met nicotine verhit waarna de damp wordt geïnhaleerd1. Dit wordt ook wel ‘dampen’ genoemd. Doordat de nicotinehoudende e-sigaret lijkt op een traditionele sigaret en het de handeling van roken imiteert is het idee dat het rokers kan helpen om te stoppen met de, meer schadelijke, traditionele sigaretten. Een ander alternatief tabaksproduct is de shishapen. Dit is een soort e-sigaret maar dan zonder nicotine. De shishapen wordt verkocht in allerlei leuke kleurtjes en smaakjes, waardoor het aantrekkelijk kan zijn voor jongeren. Voor zowel de e-sigaret en de shishapen geldt dat hoewel ze minder schadelijk zijn dan traditionele sigaretten, er ook gezondheidsrisico’s aan zijn verbonden. Dan is er nog de waterpijp, ook wel shisha genoemd. In dit instrument wordt tabak met een kooltje opgewarmd, waarna de rook bij het inademen door water heen wordt getrokken. Waterpijp komt oorspronkelijk uit India, maar is zo’n 700 jaar geleden overgewaaid naar het Midden-Oosten en daar een prominent onderdeel van de cultuur geworden. Inmiddels wordt de waterpijp ook in Westerse landen gebruikt, waaronder Nederland. Van waterpijp weten we dat het net zo schadelijk is als traditioneel roken2.
Aan het Behavioural Science Institute van de Radboud Universiteit doen wij met een team van wetenschappers, onder leiding van Professor Jacqueline Vink, onderzoek naar verslavend gedrag. Zo ook naar het gebruik van de bovengenoemde alternatieve tabaksproducten. Voor dit onderzoek werken wij nauw samen met de Universiteit van Tilburg. In twee recente artikelen in de Volkskrant werd al naar dit onderzoek verwezen3 4. Wij verzamelen gegevens bij schoolgaande jongeren op het voortgezet onderwijs (VMBO/HAVO/VWO) en vervolgonderwijs (MBO/HBO/Universiteit). Binnen scholen door heel Nederland leggen wij jongeren een vragenlijst voor met daarin vragen over, onder andere, hun gebruik van alternatieve tabaksmiddelen. De vragen waar wij ons vooral mee bezig houden zijn ‘hoe populair zijn deze alternatieven tabaksproducten onder Nederlandse jongeren?’ en ‘is het gebruik van de alternatieve tabaksproducten een opstapje naar het roken van traditionele sigaretten?’. De laatste vraag is binnen de wetenschappelijke wereld nog grotendeels onbeantwoord, maar heftig bediscussieerd.
Wat tot nu toe duidelijk is op basis van ons eigen onderzoek en bijvoorbeeld onderzoek van het Trimbos instituut5, is dat het percentage Nederlandse jongeren dat wel eens heeft geëxperimenteerd met een e-sigaret, shishapen of waterpijp behoorlijk hoog is. In sommige groepen zijn er zelfs meer jongeren die ooit een shishapen of waterpijp hebben gebruikt dan jongeren die ooit een traditionele sigaret hebben gebruikt. De vraag is natuurlijk of we ons hier zorgen om moeten maken? Welk soort jongeren gebruiken deze alternatieve tabaksproducten? Zijn het jongeren die, bijvoorbeeld door hun persoonlijkheid, heel gevoelig zijn voor verslavend gedrag? Of zijn het (ook) jongeren die hier in eerste instantie niet zo gevoelig voor zijn?
Recent, internationaal onderzoek heeft aangetoond dat het gebruik van alternatieve tabaksproducten sterk samenhangt met het roken van traditionele sigaretten. Dit zien wij ook terug in onze gegevens onder Nederlandse jongeren. Wat we echter nog niet met zekerheid kunnen zeggen is of dit komt doordat jongeren alternatieve tabaksproducten gebruiken en daarna overgaan op traditionele sigaretten. Er zijn studies die suggereren dat alternatieve tabaksproducten inderdaad een opstapje kunnen vormen naar traditioneel roken6 7. Het idee is dat deze nieuwere middelen het gebruik van traditionele sigaretten weer kunnen ‘normaliseren’. Binnen de wetenschappelijke wereld is echter zeker nog niet iedereen het hier mee eens en meer onderzoek is nodig om dit verder uit te pluizen. Op dit moment is ons onderzoek nog volop in ontwikkeling maar wij hopen heel binnenkort meer licht op dit complexe vraagstuk te kunnen werpen!
Deze blog is geschreven door Dr. J. Treur (Radboud Universiteit)
Referenties
- Trimbos instituut (2014). Factsheet e-sigaret. https://www.trimbos.nl/producten-en-diensten/webwinkel/product/?prod=af1285
- Trimbos instituut (2013). Factsheet waterpijp. https://www.trimbos.nl/producten-en-diensten/webwinkel/product/?prod=af1256
- De Volkskrant (2017). http://www.volkskrant.nl/wetenschap/het-lijkt-een-oplossing-voor-stoppen-met-roken-maar-is-de-e-sigaret-wel-zo-gezond~a4443365/
- De Volkskrant (2017). http://www.volkskrant.nl/wetenschap/gebruik-e-sigaret-bij-jongeren-leidt-vaak-tot-normaal-roken~a4459758/
- Trimbos instituut (2015). Peilstationsonderzoek 2015: Middelengebruik onder scholieren. https://www.trimbos.nl/kerncijfers/peilstationsonderzoek-2015#qTrendsalcohol
- Dutra LM, Glantz SA. (2017), E-cigarettes and National Adolescent Cigarette Use: 2004-2014. Pediatrics, 139(2): e20162450
- Miech R, Patrick ME, O’Malley PM, Johnston LD. (2017). E-cigarette use as a predictor of cigarette smoking: results from a 1-year follow-up of a national sample of 12th grade student Tob Control, epub.