Month: May 2017

In mijn vorige blog had ik het erover dat voorkomen niet altijd beter is dan genezen. Want zo blijkt: het is gewoon niet altijd mogelijk om te voorkomen en dan kun je maar beter de juiste geneesmiddelen voor handen hebben. Een vraag die hierna snel rijst is: maar hoe kunnen we jongeren en  jongvolwassenen dan helpen om te stoppen met roken? Een zoekactie op het internet en in de wetenschappelijke literatuur geeft je al snel een verontrustend antwoord: NIET. Er is tot op heden in Nederland nog geen effectief bewezen interventie beschikbaar voor jongeren en jongvolwassenen om te kunnen stoppen met roken^1,2. Er is de afgelopen tientallen jaren natuurlijk veel onderzoek gedaan en hieruit bleek dat interventies ontwikkeld voor volwassenen bijna nooit werken voor jongeren en jongvolwassenen, maar dat ook specifiek op jongeren gerichte interventies weinig tot geen effect te hebben op hun rookgedrag^1,2. Tijd voor actie dus.

Door het voeren van gesprekken met rokende jongeren en jongvolwassen kreeg ik inzicht in de problemen gerelateerd aan huidige interventies: 1) De meeste interventies worden ontwikkeld vanuit een “jij hebt een probleem en ik als volwassene kan je daarbij helpen”-perspectief. Echter, dit paternalistische perspectief zorgt ervoor dat jongeren de autonomie missen om hun eigen gedrag te gaan veranderen². 2) De sociale component in het ontstaan en in stand houden van rookgedrag is bij jongeren van cruciaal belang³. Roken is voor hen geen op zichzelf staand en individueel gedrag, maar is enorm verbonden met hun hele sociale leven. Weinig tot geen interventies includeren een sociale component, vaak omdat dit erg ingewikkeld is¹. 3) De meeste interventies zijn didactief, niet op de juiste manier uitdagend, stigmatiserend en niet leuk voor jongeren^2,3. Volwassenen hebben de capaciteit dingen te doen die ze niet leuk vinden voor een groter doel, jongeren hebben hier veel meer moeite mee.

De problemen die benoemd worden door de rokende jongeren zelf komen prachtig samen in de ‘self-determination theory’, die aangeeft dat de mens drie basisbehoeften heeft, namelijk autonomie, competentie en onderlinge verbondenheid⁴ (zie http://selfdeterminationtheory.org/ voor meer uitleg over deze theorie). Vervulling van deze drie basisbehoeften binnen een interventie verhoogt de motivatie voor en betrokkenheid bij interventies en is gerelateerd aan behandelsucces⁴. De huidige interventies voldoen eigenlijk aan geen van die drie basisbehoeften van jongeren en jongvolwassenen en dat zou wel eens het grootste probleem kunnen zijn. De oplossing: de samenwerking zoeken met de doelgroep, samen denken en samen bouwen aan een interventie die relevant is.

Wij denken dat video games kunnen helpen bij het bouwen van die oplossing. Games voldoen namelijk van nature voor bijna alle jongeren aan de drie basisbehoeften⁵: 1) de game-context is voor jongeren een plaats waarbij ze kunnen experimenteren met gevoelens van macht, keuzevrijheid en autonomie⁵, zonder de invloed van ouders of leerkrachten. 2) Hoewel games vanuit het paternalistische perspectief vaak worden weggezet als antisociaal, blijkt uit gesprekken met jongeren dat zij geen onderscheid maken tussen online vrienden en offline vrienden. Anders gezegd: games zijn veelal sociaal en jongeren zien het spelen van games als een verlengde van hun sociale leven^5,6. Tot slot 3) Games zijn vaak aantrekkelijk, uitdagend maar niet moeilijk, niet-stigmatiserend en leuk⁵. Daarnaast zijn games ook nog eens het ideale medium om bepaalde vaardigheden te trainen of juist af te leren⁶. Win-win als je het mij vraagt.

Momenteel wordt in samenwerking met jongeren een game ontwikkeld om ze te helpen stoppen met roken door middel van het trainen van de zelfcontrole en door een beroep te doen op de sociale context van jongeren. Want hoe mooi zou het zijn als we die sterke sociale processen op een voordelige manier kunnen inzetten en daarmee jongeren een extra stimulans kunnen bieden om te stoppen en gestopt te blijven met roken. Hopelijk in een nieuwe blog de resultaten, wordt vervolgd…

Deze blog werd geschreven door Hanneke Scholten (Radboud Universiteit)

Referenties

1. Stanton, A., & Grimshaw, G. (2013). Tobacco cessation interventions for young people. Cochrane Database of Systematic Reviews 2013, 8, 1-89. doi: 10.1002/14651858.CD003289.pub5
2. Nationaal Expertisecentrum Tabaksontmoediging (2013). Interventies stoppen met roken voor jongeren. Utrecht, NL: Trimbos Instituut.
3. Balch, G. I., Tworek, C., Barker, D. C., Sasso, B., Mermelstein, R. J., & Giovino, G. A. (2004). Opportunities for youth smoking cessation: Findings from a national focus group study. Nicotine & Tobacco Research, 6, 9–17. doi: 10.1080/1462200310001650812
4. Ng, J. Y., Ntoumanis, N., Thøgersen-Ntoumani, C., Deci, E. L., Ryan, R. M., Duda, J. L., & Williams, G. C. (2012). Self-determination theory applied to health contexts: A meta-analysis. Perspectives on Psychological Science, 7, 325-340. doi: 10.1177/1745691612447309
5. Scientific American. (2016, March 7). Why we love the games that enrage us most. The psychology of intrinsic motivation and “hard fun” could improve education and, naturally, the next generation of video games. Retrieved from https://www.scientificamerican.com/article/why-we-love-the-games-that-enrage-us-most/
6. Granic, I., Lobel, A., & Engels, R. C. M. E. (2014). The benefits of playing video games. American Psychologist, 69, 66-78. doi: 10.1037/a0034857

Wetenschappelijke artikelen beginnen vaak met de stelling dat alcoholgebruik algemeen geaccepteerd is in de (Westerse) wereld. Inderdaad, onder alle bestaande drugs is alcohol wereldwijd veruit de meest gebruikte. Het blijft echter een drug met flink wat negatieve gevolgen¹. In Nederland is alcohol bijvoorbeeld verantwoordelijk voor 45% van de hulpvragen in de verslavingszorg². Dit kwam neer op ongeveer 30.000 hulpvragen in 2015! Daarnaast werden er 931 jongeren onder de 18 jaar opgenomen in het ziekenhuis in 2016¹. Ondanks deze consequenties drinkt het overgrote deel (77%) van de Nederlandse bevolking alcohol. Dat alcohol geaccepteerd is, blijft een intrigerende gedachte; waar komt überhaupt ons drinkgedrag vandaan? Op wat voor manier heeft alcohol zich in het menselijk voedingspatroon gewrongen? En in hoeverre heeft de geschiedenis van alcoholgebruik met hedendaagse drinkgedrag te maken?

Misschien hebben onze voorouders er wel meer mee te maken dan we denken. National Geographic bracht februari 2017 een artikel uit dat zich richtte op de geschiedenis van ons alcohol gebruik. Dit artikel is HIER te vinden. De strekking van dit artikel is dat mensachtigen in de oudheid overrijpe vruchten nuttigden die door het gistingsproces alcohol bevatten. Deze vruchten leverden de meeste calorieën op, wat evolutionair gezien het meest aantrekkelijk was. Hierbij kwam onze voorouder echter ook in aanraking met het bedwelmende gevoel van alcohol. Dit verschijnsel komt in het dierenrijk nu nog voor. Deze “dronken aap” theorie⁴ heeft er mogelijk voor gezorgd dat de mens genetische kenmerken ontwikkelde waardoor alcohol beter verwerkt kan worden door het lichaam.

Er wordt op basis van archeologisch onderzoek zelfs gesuggereerd dat alcohol één van de redenen was dat jagers en verzamelaars zich zijn gaan settelen. Doordat men ging settelen konden er gewassen verbouwd worden die belangrijk zijn voor de productie van alcohol. Er zijn duidelijke aanwijzingen dat alcohol onderdeel was van (religieuze) vieringen vanaf de oudheid en alcoholhoudende drank was vaak gezonder dan verontreinigd water. Kortom, alcohol heeft waarschijnlijk een centrale rol gespeeld in de beschaving van de mens.

Maar waarom is deze geschiedenis anno 2017 belangrijk voor ons drinkgedrag en in het onderzoek dat gedaan wordt naar het drinkgedrag? Dat ons brein positief reageerde op de eigenschappen van alcohol, wat in de geschiedenis in beperkte hoeveelheden te verkrijgen was, bepaalt nu wellicht deels de motieven om alcohol te drinken of dat iemand een alcoholverslaving ontwikkelt. Daarnaast zijn verschillende gebruiken, zoals alcohol drinken bij een verjaardag, doorgegeven van generatie op generatie. Dit is ook wat hedendaagse onderzoeken laten zien: alcoholgebruik en alcoholverslaving zijn deels afhankelijk van de genetische opmaak van een individu⁵, maar worden ook deels verklaard door de omgeving waarin men opgroeit⁶.

Dus, de geschiedenis laat zien dat zowel genen als omgeving belangrijk zijn. Dit wordt nu ook vaak teruggevonden in onderzoek. Alcoholgebruik begint vaak in de adolescentie¹ en dit gebeurt vaak thuis⁷ of wordt beïnvloed door de opvoeding. Uit verschillende studies blijkt dat opvoeding (bijvoorbeeld regels en de aanwezigheid van alcohol thuis)⁶ invloed kunnen hebben of jongeren eerder of later alcohol gaan drinken. Ook speelt de omgang met alcohol-drinkende vrienden een rol. Vooral in het beginnende drinkgedrag speelt de omgeving een grote rol, waarbij de genen een grotere rol spelen naarmate het alcoholgebruik zwaarder en problematischer wordt⁵.

Al met al schetst National Geographic een sterk beeld hoe alcohol een plaats veroverde in de samenleving en dat hele tradities draaien om alcohol. Maar wat leert dit ons? Dit perspectief biedt een interessante invalshoek voor het verklaren van (overmatig) alcoholgebruik en hoe sterk de plek is die alcohol inneemt binnen onze maatschappij.

Een conclusie hiervan is dat de dronken aap nog steeds ergens in ons te vinden is en het drankgebruik deels in onze natuur zit. Onze genetische opmaak kan echter niet aangepast worden, wat ervoor zorgt dat men zich op de omgeving moet richten. En hier komt het onderzoek om de hoek kijken: wij zijn bijvoorbeeld aan het werk om te achterhalen wat de rol is van blootstelling aan drinkgedrag in de gezinsomgeving en hoe dit het alcohol gebruik van jongeren beïnvloedt. Als we kunnen achterhalen wat ervoor zorgt dat jongeren gaan drinken en, in het latere leven, zwaarder gaan drinken, kunnen we programma’s zoals NIX18 verder toespitsen op de factoren die ervoor zorgen dat er alcoholgebruik onder jongeren plaatsvindt.

Deze blog werd geschreven door Koen Smit (Radboud Universiteit/ Trimbos Instituut)
¹ Van Dorsselaer S, Tuithof M, Verdurmen J, Spit M, van Laar M, Monshouwer K. Jeugd en riskant gedrag 2015. Kerngegevens uit het peilstationsonderzoek scholieren. Utrecht: Trimbos-instituut; 2016.
² Wisselink D, Kuijpers W, Mol A. Kerncijfers verslavingszorg 2015. Houten, Stichting Informatie Voorziening Zorg; 2015.
³http://www.nationalgeographic.com/magazine/2017/02/alcohol-discovery-addiction-booze-human-culture/
⁴Dudley, R. (2002). Fermenting fruit and the historical ecology of ethanol ingestion: is alcoholism in modern humans an evolutionary hangover?. Addiction, 97(4), 381-388.
⁵Vink, J. M. (2016). Zit middelengebruik en verslavingsgedrag in de familie? Over erfelijkheid en de zoektocht naar genen [Is substance use and addictive behavior running in the family? About heredity and the quest for genes].
⁶van der Vorst H, Engels RCME, Burk WJ. Do parents and best friends influence the normative increase in adolescents’ alcohol use at home and outside the home? J Stud Alcohol Drugs. 2010;71(1):105–14.
⁷Mayer RR, Forster JL, Murray DM, Wagenaar  a C. Social settings and situations of underage drinking. J Stud Alcohol. 1998;59(2):207–15.